Binlerce yıllık bir miras...

ONURHAN ALPAGUT

Mozaik Sanatçısı Gülistan Genç, lise yıllarında arkeolog olmak istemiş fakat hayat onu arkeolojinin bir uzantısı olan mozaik ile tanıştırmış. Mozaik sanatına Dokuz Eylül Üniversitesi’nde yüksek lisans yaparken Prof.Dr. Meral Akurgal ile yollarının kesişmesinden sonra ilgisi artan Genç, şu anda Aphrodisias Sanat Merkezi’nde kendine özgün çalışmalar yaparken pek çok da öğrenci yetiştiriyor.

Bize kısaca kendinizden bahseder misiniz?

1960 senesi Denizli doğumluyum. Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Seramik Cam Ana Sanat Dalı mezunuyum. Mezuniyetimin arkasından 5 yıl süresince Emsan Ar-Ge de tasarım yaptım. Sonrasında Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi’nde yüksek lisans yaptım. Yüksek lisans yaparken, Atatürk’ün ilk yurtdışına gönderdiği Ordinaryüs Profesör Ekrem Akurgal ve eşi Meral Akurgal ile tanıştım.  Seramik ile ilgili yüksek lisans tezimi tamamlarken, mozaik sanatına ilgi duymaya başladım. Yıllarca mozaik üzerine araştırmalar yaptım. Anadolu’nun bir mozaik cenneti olduğunu fark ettim. Kendi çalışmalarıma öncelikle bir ev atölyesinde başladım. Arkasından Aphrodisias Sanat Merkezi’nde mozaik üzerine hocalık yapmam konusunda 4 yıl önce bir teklif aldım. Burada öğrencilerimle birlikte çeşitli projeler üretiyorum, çalışmalar gerçekleştiriyorum.

HEM FOTOĞRAF HEM TASARIMI İÇERİSİNDE BARINDIRIYOR

Mozaik sanatı ile alakanız nasıl gerçekleşti? Hikayenizi bizimle paylaşır mısınız?

Lise çağlarında her zaman arkeolojiye ilgi duymuşumdur. Şartlar beni güzel sanatlar okumam konusunda yönlendirdi. Arkeolog olamadım ancak yıllar sonra onun uzantısında mozaik sanatı ile alakadar oldum. Yıllarca bir fotoğraf stüdyosunda Air-Brush artistliği yaptım. Birçok stüdyo dekore ettim. Tasarımcı ve seramikçiyim. Hepsinin harmanı mozaikte var. Mozaik içerisinde hem fotoğrafı hem tasarımı barındırıyor. Farklı materyalleri bir araya getirme mozaik sanatının ruhunda var. Bu yüzden benim için mozaik son durak oldu.

Mozaik sanatı nedir, nerelerde kullanılmıştır?

Mozaik; taş, cam, mermer ve benzeri uygun malzemelerden üretilen renk ve fragmanlarının kireç ya da çimento harcı ile belli bir yüzeye, yapıştırmak suretiyle yapılan resimdir. Romalılar döneminde yaygın bir biçimde uygulanmış; yer, duvar, çatı kemeri süslemelerinde kullanılmıştır. Daha sonra, tüm Ortaçağ boyunca Bizans İmparatorluğu’nda kamusal alan ve mimaride, Hıristiyan kiliselerinde, dış cephe süslemelerinde yer almıştır. Çok yaygın olmamakla birlikte, mozaik tekniğinin, mobilyada ve küçük sanat objelerinde tamamlayıcı bir süsleme öğesi olarak da kullanıldığı bilinmektedir. Ancak yine de bu sanat dalının en ilginç örnekleri, panoramik, büyük boyutlu anıtsal nitelikli kompozisyonlardır.

Mozaik sanatını teknik açıdan uygulama sürecinde ne gibi zorlukları içerisinde barındırıyor?

Bu sanat her zaman mimari ile birlikte olmuştur. Mozaik, çağdaş malzemeler ortaya çıktıktan sonra birçok mimari eseri bezemiştir. Mozaik bir aristokrat sanatıdır. İçerisinde pek çok bileşeni bir araya getiren sanatı uygulamak zordur. İnce ve detaylı bir sanat olmasından dolayı resim ve diğer sanat türleri gibi hızlı bir biçimde ortaya çıkmaz. Maliyeti yüksek bir sanattır.

Hem tarihi hem de sanat değeri açısından bakacak olursak, mozaiğin yeri ve konumu nedir?

Tarih boyunca mitoloji mozaik sanatına konu olmuştur. Birçok mitolojik varlığı barındırmıştır. Şu sıralar çağdaş mozaik sanatçıları malzemeyi kendi sezgileriyle ve fantezilerinin dışa vurumu olarak kullanıyor. Bu şekilde mozaik sanata evrilmiş oluyor. Geleneksel motifler zaman içerisinde Bizans’ta ikonografi daha sonrasında gravür, yağlı boya ve Rönesans ile birlikte diğer sanat dalları öne çıkınca mozaik sanatı gerilemeye başlıyor. Mozaik, resim sanatının hızına yetişemediğinden dolayı biraz unutulan bir sanat haline gelmiştir.

İLK ÖRNEKLERİNE SÜMER UYGARLIĞINDA RASTLANIYOR

İlk örneklere nerede rastlanmıştır?

Mozaik süsleme biçimlerinin ilk örneklerine bundan yaklaşık 5 bin yıl önce Sümerlerde rastlanmıştır. Sümerler, kendi ev ve tapınaklarının dış cephelerini, konik biçimlerdeki renkli terracotları yüzeye sıvanan harca gömmek suretiyle süslemişlerdir. Cam imalatında oldukça uzmanlaşan Mısırlılar basit cam mozaik fragmanlarını iç mekanlarda kullanmışlardır. Helipolis’deki 2. Ramses tapınağında bu tür örnekler vardır. Girit’teki Knossos Sarayı, küçük altın plaka ve değerli taşlardan kesilmiş mozaik resimleri Eski Yunanlar yapmışlardır. Makedonya’da antik Pella kentinde doğan Büyük İskender’in fetihleri ile Pers, Ege, Mısır, Hint ve Anadolu kültürünün harmanlanması sonucu Helenistik üsluplu mozaikler Pergamon Sarayı’nda, Assos’ta, Antandros antik kentinde Efes’te bulunmuştur.

HELLENİSTİK ÇAĞ DORUK NOKTASI

Doruk noktası hangi döneme rast gelmektedir?

Mozaik sanatı doruk noktasını Romalılar zamanında, Büyük İskender döneminde yaşamıştır. Bu dönem günümüzden 2000-3000 yıl öncesine tekabül etmektedir. O dönemin en iyi örneklerine de Pergamon Sarayı’nda rastlanmaktadır.

Bu kadar önemli ve geçmişi olan bir sanata sizce yeterince önem veriyor muyuz?

Ben işte bunun savaşını veriyorum. İnsanlar mozaik sanatına kes, yapıştır zihniyeti ile bakıyorlar. Halbuki mozaik inanılmaz bir sanat. Türkiye, mermer ve taş açısından zengin bir ülke. Bunların değerlendirilmesi gerekiyor. Ayrıca akademilerde bir mozaik bölümünün olmaması da ayrı bir şaşırtıcı durum. Kaliteli düzeyde resim ve heykel eğitimi almış kişilerin mozaik sanatı ile uğraşması gerekiyor. Türkiye olarak önemli bir mirasın üzerindeyiz. Dünyanın mozaik açısından en zengin müzesi olan Zeugma Müzesi’ne sahibiz. Şu an restorasyonu gerçekleştiriliyor. Bu restorasyonu akademik eğitim almış arkadaşların yapması gerekirken şu anda 2-3 aylık kurstan geçmiş kişiler yapıyor. Bu durum çok acı verici.

Sizce neler yapılabilir?

Öncelikle güzel sanatlar eğitimi veren okulların bünyesinde mozaik bölümü kurulmalı. Plastik sanatlar gözü ve vizyonu ile yetişmiş arkadaşların mozaik yapması başka bizlerin mozaik yapması başka bir durum. Şu an her yerde mantar gibi mozaik kursu bitiyor. Bu eğitimi veren kişiler 2-3 aylık eğitimden geçmiş halk eğitim hocaları hep replika işler üretiyorlar.  Kopyalamak sanat değildir.

SANAT ESERİ ALMA KÜLTÜRÜMÜZ YOK

İzmir olarak sanat açısından ne durumdayız?

Son birkaç yıldır biraz hareketliyiz. İstanbul ve Ankara sanat konusunda her zaman başı çekiyor. Şu anda birçok kişi sanat konusunda eğitim görüyor. Ancak ekonomik olarak pazarı ne yazık ki yok. İzmir’de bir sanat eseri alma kültürü eseri ne yazık ki oluşmadı. Bu durum İstanbul’da daha yaygın. Bu sanatın eğitimi verilmediği için insanlar reprodüksiyon işleri satın alıyor. Halbuki imzalı olan eserler daha kıymetlidir.

En çok mozaik kalıntılarına nerede rastlıyoruz?

Halepli bahçe bu konuda çok önemli. Germanika’nın bulunduğu bölge ayrıca en çok mozaik eserlerine buralarda rastlıyoruz. Rastlanan eserlerde sosyal yaşantıya dair ipuçları veriliyor. Zeugma Antik Kenti’de ayrı bir öneme sahip. Aristokrat kişilerin kentte yaşamasından dolayı özel eserlere buralarda rastlanılıyor. Şu sıralar kalıntılara rastlanıyor ve rastlanmaya devam ediyor. Bölge olarak ise Batı Anadolu, Urfa, Gaziantep, Kahramanmaraş, Antakya önemli eserlere ev sahipliği yapmakta.

Mozaik ile ilgili bir başarı hikayeniz var mı?

Şimdiye kadar hep çabaladım. Sanatı bir yere getirmeye çalıştım. Nisan ayının 1’inde İtalya’da düzenlenecek çağdaş mozaik sanatçılarının bir araya getirildiği etkinlikte ilk kez bir Türk olarak katılacağım. Bence bu büyük bir başarı.

İZMİR’İ YANSITAN BİR SOKAK YARATMAK İSTİYORUM

Hedef ve projeleriniz nedir?

Belediyeler ile çalışarak, karakteristik bir sokak yaratmak istiyorum. Böyle bir işin proje ve tasarımını gerçekleştirmek istiyorum. İzmir’i ve değerlerini yansıtan bir sokak hazırlamak en büyük hayalim.

Gülistan Genç Kimdir?

1960 yılında Denizli’de doğdu. 1980-1984 yılları arasında sanat eğitimini, Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik Cam Ana Sanat dalında tamamladı. 1985 yılında Almanya’nın Krefeld kentinde seramik merkezlerinde çalışmalarda bulundu. 1986-1991 yılları arasında Denizli’nin önemli kuruluşlarından Em-san A.Ş de mutfak ürünleri tasarımı yaptı. 1993 yılında Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik Bölümü’nde, yüksek lisans derecesi aldı. Yüksek lisans tezini araştırırken Bayraklı kazı başkanı Prof.Dr.Meral Akurgal ile yolları kesişti. Hellenistik dönem mozaiklerini araştırmaya başladı. 2012 yılından beri Aphrodisias Sanat Merkezi’nde çeşitli meslek gruplarına; mozaik tasarım uygulama ve seminerler vermektedir.