Küçük bir depodan Kültürpark’a… İşte fuarın 92 yıllık yolculuğu!

SULTAN GÜMÜŞ KAYA

İzmir Enternasyonal Fuarı, Ticaret Bakanlığı himayesinde; 01 – 10 Eylül 2023 tarihleri arasında, İzmir Uluslararası Fuar Alanı / Kültürpark'ta katılımcılarına ve ziyaretçilerine 92. kez merhaba demeye hazırlanıyor.

Peki, tarihi 17 Şubat 1923’e dayanan fuar hakkında ne biliyorsunuz? Mesela Safiye Ayla, Zeki Müren, Bülent Ersoy, Gönül Yazar, Sezen Aksu, Tanju Okan ve daha birçok sanatçının fuar içerisinde yer alan Göl Gazinosu ile Mogambo Gazinosu’nda sahne aldığından haberiniz var mı? Bu ve daha birçok gelişmeyi ilk kez duyanlar / duyacaklar… Öyleyse gelin hep birlikte fuarın doğuşuna tanıklık edelim.

YOLCULUK CUMHURİYET İLAN EDİLMEMİŞKEN BAŞLADI

İzmir Enternasyonal Fuarı, kısaca İzmir Fuarı veya -özellikle İzmir içinde- Fuar, her yıl Ağustos ve Eylül aylarında genellikle İzmir'in kurtuluş günü olan 9 Eylül'ü içine alacak şekilde düzenlenen Türkiye'nin en köklü, en tanınmış ve en kapsamlı fuarıdır. Kültürpark'ta düzenlenir.

İzmir Enternasyonal Fuarı'nın doğuşu, 17 Şubat 1923'te (henüz Cumhuriyet ilan edilmemişken) Mustafa Kemal Paşa'nın emriyle İzmir'de toplanan İzmir İktisat Kongresi'ne uzanır. İktisat Kongresi ile eş zamanlı olarak bir ticari ürünler sergisi düzenlenmiş, sergi mekânı olarak İkinci Kordon'da Osmanlı Bankası'nın depo olarak kullandığı Hamparsumyan Binası seçilmiştir. Burada, el tezgâhı ve küçük sanayi ürünleri; Isparta, Kula, Gördes, Uşak kilim ve halıları, yağ ürünleri, sabunlar, makarna ve unlu yiyecekler, kolonyalar, helvalar, ihraçlık pamuklar, ayakkabı, mobilyalar, deri ürünleri, tarım araçları, kiremit, tuğla, maden örnekleri, tütün, sigara, şarap örnekleri, kereste çeşitleri sergilenmiştir.

PANAYIRDAN ULUSLARARASI FUARA…

İzmir İktisat Kongresi Sergisi'nden sonraki ilk sergi 4 Eylül 1927'de, ‘9 Eylül Mahalli Sergisi’ adı altında İzmir Sanatlar Mektebi'nde açılmıştır. İzmir Ticaret Odası'nın teklifi ve İzmir Valisi Kâzım Dirik'in kararı ile açılan sergide yetmiş bir resmî kuruluş, yüz doksan beş yerli firma ve dokuz ülkenin yetmiş iki kuruluşunun ürünleri sergilendi. Sergiyi 80 bin 744 kişi gezdi. İkinci 9 Eylül Sergisi, Eylül 1928'de yine aynı binada ve uluslararası düzeyde gerçekleşti. Sergiye yüz elli beşi yabancı olmak üzere beş yüz on beş firma katıldı. Bir sonraki serginin 1931'de düzenlenmesine karar verildi ancak ekonomik nedenlerle sergi toplanamadı. 

1933'te günümüzde Swissôtel Büyük Efes'in bulunduğu yerde 9-30 Eylül tarihleri arasında yirmi üç yabancı şirket, yüz otuz yerli şirket ile yirmi ticaret ve sanayi odasının katılımıyla İzmir Millî 9 Eylül Panayırı gerçekleştirildi. Panayır bir sonraki yıl 26 Ağustos-15 Eylül tarihleri arasında İzmir Beynelmilel 9 Eylül Panayırı adıyla düzenlendi. 1935 İzmir Arsıulusal 9 Eylül Panayırı, dönemin İktisat Vekili Celâl Bayar tarafından 21 Ağustos'ta açıldı. 311 bin kişinin gezdiği panayır, bugünün organize uluslararası fuarının öncüsü oldu.

KÜL OLAN BİR MAHALLEDEN KÜLTÜRPARK’A…  

Fuar alanının temeli, 1922 İzmir Yangını'nda kül olmuş mahallelerin bulunduğu ve sonraki yıllarda şehrin ortasında bir pislik ve derbederlik yuvası hâline gelmiş bulunan bugünkü yerinde 1 Ocak 1936'da törenle atıldı. 360 bin metrekarelik alanın Kültürpark hâline getirilmesi ve yılın belirli bir ayında bu alan üzerinde uluslararası bir fuarın gerçekleştirilmesi planlandı. Kültürpark alanının düzenleme çalışmaları, dönemin İzmir Belediye Başkanı Dr. Behçet Uz'un ve gazeteci sıfatıyla Moskova'daki Gorki Parkı'nı gezmiş olan yardımcısı Suat Yurtkoru'nun yönetiminde, proje aşamasında da dönemin Moskova Belediye Başkanı Bulganin tarafından görevlendirilen mimarların tasarımı çerçevesinde 1936'da tamamlanmış; 01 Eylül 1936'da Heyeti Vekile Reisi İsmet İnönü'nün katıldığı bir törenle İzmir Enternasyonal Fuarı, Kültürpark'ta açılmıştır. İzmir, Kültürpark ve Fuar âdeta özdeşleşmiştir.

TÜRKİYE EĞLENCE HAYATININ REFERANSI OLMUŞTU

1950'lerden itibaren büyük rağbet görmeye başlayan Fuar gazinoları çok kanallı televizyonlar dönemine kadar Türkiye eğlence hayatının zirvelerinden ve referanslarından biri olarak kalmışlardır. Fuar Göl Gazinosu, Mogambo Gazinosu, ismini Zeki Müren'in verdiği Manolya Bahçesi bu gazinoların en önemlilerindendir. Safiye Ayla, Zeki Müren, Bülent Ersoy, Gönül Yazar, Sezen Aksu, Tanju Okan ve daha pek çokları, isimleri İzmir Fuarı ile özdeşleşmiş sanatçılardır. Günümüzde de Fuar günlerindeki müzik faaliyetleri daha ziyade açık hava konserleri ağırlıklı olarak sürdürülmektedir. Fuar, Soğuk Savaş sırasında başta Uzay Yarışı olmak üzere çeşitli alanlarda ABD ve Sovyetler Birliği'nin rekabetine sahne oldu. 

Önceleri bir ay süren ve 20 Ağustos-20 Eylül tarihleri arasında düzenlenen fuarın süresi önce 1979'da ve 1986'da yirmi güne, 2004'te ise on güne indirildi. İzmir Enternasyonal Fuarı günümüzde, İzmir Kültürpark'ta yer alan pek çok fuarcılık etkinliğini düzenleyen İzmir Fuarcılık Hizmetleri Kültür ve Sanat İşleri (İZFAŞ) tarafından organize edilmektedir.