Bitkisel beslenme (bitki temelli) bir diyet, yalnızca veya çoğunlukla bitkisel kaynaklardan elde edilen gıdalara odaklanan bir diyettir. Son yıllarda oldukça tercih edilen bu beslenme şeklinde, bitkisel bazlı gıdalar yoğun tüketilirken, hayvansal besinlerin (et, yumurta, süt ürünleri) ve işlenmiş gıdaları çok az veya hemen hemen hiç tüketilmemektedir. Bitki bazlı (temelli) bir beslenmenin sağlıklı yaşam koşullarını olumlu yönde desteklemesi için; meyveler, sebzeler, kurubaklagiller, tam tahıllar, yağlı tohumlar, mantar ve baharatların tüketimine ağırlıkla yer verilmesi önerilmektedir. Tercih edilen bitkisel besinler; besin değeri yüksek, kalori yoğunluğu düşük ve hacmi büyük (daha az enerji vererek, tok tutan) gıdalar olduğu için özellikle obezite tedavisinde oldukça katkısı olan bir beslenme tarzı olarak da kabul görmektedir.

***

Bitki temelli bir diyet, çoğunlukla veya sadece bitkilerden gelen gıdaları tüketmeyi içeren, işlenmiş gıdalardan ziyade sağlıklı bütün gıdalara odaklanan bir beslenme tarzı olarak tanımlanabilir. Bitki temelli diyet kendi içinde farklı beslenme alışkanlıklarını da beraberinde getirmektedir. Vegan beslenme tarzında hayvansal ürünlerin hiçbiri tüketilmezken, vejetaryen beslenme tarzında bitki temelli bir diyet, meyveler, sebzeler, kepekli tahıllar, kuruyemişler ve baklagiller gibi bitkisel gıdaların diyetlerinin ana odağı olmakla birlikteet, kümes hayvanları, balık, yumurta, süt, peynir, yoğurt gibi hayvansal besinleri az miktarda tüketirler. Vegan beslenme, hayvansal kaynaklı ürünlerin hiç tüketilmediği bir beslenme biçimi olduğu için bu beslenme tarzının sağlıklı yaşam adına faydaları ne kadar fazla olsa da uzun dönem vegan tarzı beslenen kişilerin besinlerini sadece bitkisel kaynaklardan alması nedeniyle bazı temel besin öğelerinin (vitamin, mineral) yetersizliği olasılığına dikkat edilmelidir.

***

Bitkisel temelli beslenme ağırlıklı bir yaşam tarzının insan sağlığını tehdit eden birçok kronik hastalığı önleyebileceğini ortaya koyan çok merkezli klinik çalışmaları inceleyen Nuriye Bayar’ın yaptığı araştırmalarda, bitkisel temelli bir diyetin obezitenin önlenmesi ve tedavisinde de etkili olduğu vurgulanmaktadır. Bitkisel temelli beslenmenin yağ kütlesi kaybolmasına yardımcı olduğu ve insülin duyarlılığında iyileşme sağladığının bilinmesi, bitkisel temelli beslenmenin sağlıklı yaşam ve kilo kontrolü için oldukça etkin bir beslenme tarzı olduğunu göstermektedir.

***

Bitkisel gıdalarda daha yüksek ve hayvansal ürünlerde daha düşük bir diyet yemek, kilo kaybı veya bakımı ve daha düşük kalp hastalığı ve diyabet (şeker hastalığı) riski dahil olmak üzere birçok sağlık probleminin görülme sıklığını azalttığı bilinmektedir. Bitkisel temelli bir diyete geçmek için en uygun yöntem olarak; et ve süt tüketimin kademeli olarak azaltılması ve haftada bir kez tamamen bitki bazlı bir beslenme tarzının denenmesi ya da bir hayvansal ürünü bitkisel temelli bir ürünle değiştirmek, bitkisel beslenme tarzına uyum sağlanması önerilmektedir. Kronik hastalığı veya metabolik problemi olan bireylerin de diyetlerinde böyle önemli değişiklikler yapmadan önce doktorlarına veya diyetisyenlerine danışmalarının gerekli olduğu da unutulmamalıdır.

***

Sonuç olarak, yeterli kalori, vitamin ve mineral içeren bitkisel temelli bir beslenme tarzının sağlıklı bir yaşam için son derece önemli olduğu kadar obezite başta olmak üzere birçok kronik hastalığın önlenmesinde ve tedavisinde önemli rolü olduğu da gözden uzak tutulmamalıdır.