“Bilim, bir bilgi birikiminden çok daha fazla düşünmenin bir yoludur.” Carl Sagan Arkadaşlarımdan gelen istek üzerine ve artık pandemi yazmayı bıraktın mı soruları nedeniyle, sizleri yine sıkmadan ve tıbbi sözcüklere boğmadan, ortalama okuyucu düzeyini düşünerek sorulu yanıtlı yazımıza başlayalım. Kesin ifadeler kullanacağımdan şimdiden affola! Yazı sonunda sıkıcı olmasın diye, yine seçtiğim güzel bir türkü ile konuyu bağlayacağım. Bu konuda derneğimiz Klimik’e pandemi sürecinde bizleri yalnız bırakmadığı ve tuttuğu ışıktan dolayı teşekkür ediyorum. İyi ki derneğimiz var! Covid-19 ilk nerede başladı? Ne zaman salgın ilan edildi? Covid-19, Aralık 2019’da Çin’in Wuhan kentinde bir salgın olarak başladı ve Mart 2020’de Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından pandemi ilan edildi. ▪Pandemi virüsü dünyada kaç kişiyi etkilemiş ve kaç kişinin ölümüne yol açmıştır? Pandemi virüsü, yani SARS-CoV-2’nin neden olduğu hastalık, dünya çapında 630 milyon kişiden fazlasını etkilemiştir. Dünya Sağlık Örgütü tarafından bildirilen resmî rakama göre 6 milyondan fazla ölüme yol açmıştır. Şu ana kadar bizleri endişelendiren varyantlar nelerdir? Şu ana kadar WHO tarafından bizlere endişe verici olarak bildirilen SARS-CoV-2 varyantları: Yanılmıyorsam Alfa (B.1.1.7), Beta (B.1.351), Gamma (P.1), Delta (B.1.617.2), ve daha yakın zamanda Omikron(BA.4 ve BA.5 ), Omikron (B.1.1.529), Omikron(BA.2.75.2) ve Omikron(BQ.1)’dir. Omikron BA.2.75.2 varyantına dair ne dersiniz? Omicron BA.2.75.2; virüsün bu zamana kadar görülmüş en dayanıklı ve öldürücü virüs olabileceğini ortaya koymuştur. Covid-19 hastalığı ne gibi bulgular ile kendini göstermektedir? Hepinizin tahmin ettiği gibi Covid-19 hastalığı önemli farklılıklarla kendini gösterir; ancak klasik ve alıştığımız üzere; Ateş, öksürük, nefes darlığı, yorgunluk, baş ağrısı, boğaz ağrısı ve viral maruziyetten 2-14 gün sonra ortaya çıkabilen tat veya koku değişiklikleri ile kendini göstermektedir. Pandemi kontrolünde ulusal politikalar nasıl oluşturulmuştur? Küresel pandemi kontrolü ve ulusal politikalar, sürü bağışıklığı teorisine ve viral maruziyetin uzun süreli bağışıklık sağlamak için yeterli olacağı varsayımına dayalı olarak inşa edilmiştir. Aşıların bulunmasıyla, viral maruziyet sonucu oluşan enfeksiyona karşı etkinlik gösterilmemiştir. Araştırmalarda Alfa, Beta, Gamma ve Delta’ya karşı aşı kaynaklı bağışıklığın oluştuğu kanıtlanmıştır. Bununla birlikte, son zamanlarda artan sayıda SARS-CoV-2 reenfeksiyonu (bulaş tekrarı) raporu yayınlanmıştır. İlk yeniden enfeksiyon olgusu, 25 yaşındaki bir erkeğin 48 gün arayla iki kez pozitif test sonuçlarına sahip olduğu ve negatif sonuçlara sahip iki PCR testiyle ayrıldığı ABD’de Tillett ve arkadaşları tarafından yayınlanmıştır. Genetik analizden sonra bu araştırıcılar iki SARS-CoV-2 örneği arasındaki genetik varyasyonun, kısa vadeli in vivo (canlıdaki) evrimle açıklanamayacak kadar önemli olduğunu belirtmişlerdir. Şu anda pandemi ile ilgilenen herkesin ve bilim çevresinin dikkate alması gereken gerçek; yeniden enfeksiyon olasılığı vurgulanan COVID-19’da, bu tespite ilişkin 900’den fazla çalışma yayınlandığıdır. Bunu bir yere not etmek gerekir. Omikron varyantının yeni alt tipi olan BQ.1 hakkında ne diyebiliriz? Avrupa Hastalıkları Önleme Merkezi (ECDC) bu alt versiyonun kasım ve aralık aylarında yayılabileceğini vurgulamıştır. Özellikle Fransa, Belçika, Hollanda, İrlanda ve İtalya’da olgu sayılarının belirgin arttığı bildirilmiştir. Bilim çevrelerince bu alt versiyonun kış aylarında ülkemize gelebileceği ifade edilmiştir. Türkiyede resmî rakamlara göre Covid-19 olgu ve ölüm sayıları nedir? Ülkemizde resmî rakamlara göre toplam olgu sayısı 17 milyon, ölüm sayısı ise 101 bin civarında olup, bence bunu en az 2 veya 3 ile çarpmak gerekir. Covid-19 aşısı ülkemizde aşı takvimine eklenmeli mi? Eklenmelidir. POstkovid veya uzamış Covid-19 enfeksiyonu konusunda ne düşünüyorsunuz? Dünya Sağlık Örgütüne(WHO) göre; Akut SARS-CoV-2 infeksiyonundan sonra bir ya da daha fazla bulgu 12 haftadan daha uzun sürüyor, ya da tekrar başlıyorsa ve başka bir nedenle bu noktalar açıklanamıyorsa, bu tabloya postcovid sendromu veya uzamış Covid-19 enfeksiyonu diyoruz. Henüz netlik kazanmamış tartışmalı bir konu olup, ilerideki çalışmalar bize yol gösterecektir. Yapılan bir kardiyolojik araştırmada; çoğu hastada göğüs ağrısı, çarpıntı, eforla nefes darlığı, senkop (bayılma)öncesi bulgular, yorgunluk, nefes darlığı ve alt ekstremite (bacak) ödemi gibi birden fazla kalp-damar sistem bulguları görülmüştür. Kan basıncı, kalp hızı ve vücut ağırlığı, başlangıca kıyasla hafif ama önemli ölçüde artmış olarak saptanmıştır. Göğüs ağrısı, çarpıntı, eforda nefes darlığı ve/veya baygınlık öncesi bulguları olan hastaların dörtte üçünden fazlasında yüksek kan basıncı ve sinüs taşikardisi (çarpıntı) gözlenmiştir. Pandemi hakkında son sözleriniz? Pandemi bitmedi. Maske, mesafe ve temizlik kurallarına mutlaka dikkat edilmelidir. Özellikle 60 yaş üzeri Covid-19 aşısı yaptırma konusunda gereken özeni gösterilmelidir. Önümüzdeki Kış ayları bizler için çok riskli geçecek gibi. Telgrafın tellerine daha çok virüs pardon kuş konacaktır! Sözlerimizi konuyla ilgili olarak Ahmet Yamacı Hocamızın güzel bir İstanbul türküsü ile bitirelim. Telgrafın tellerine kuşlar mı konar, herkes sevdiğine böylemi yanar, gel yanıma yanıma da yanı yanı başıma, şu gençlikte neler geldi garip başıma…

Sevgilerimle.