TR
Türkçe
English
Русский
Français
العربية
Deutsch
Español
日本語
中文
SON DAKİKA
Hava Durumu
TR
Türkçe
English
Русский
Français
العربية
Deutsch
Español
日本語
中文

Güneş Doğudan Yükselir-3

Yazının Giriş Tarihi: 12.10.2022 05:16
Yazının Güncellenme Tarihi: 12.10.2022 05:16

BİLİM MEŞALESİNİ TUR ABDİN’LİLER TAŞIDI

Bilim meşalesini Doğu ve Batı Dünyasının en uzak bölgelerine taşıyan âlimlerin çoğu Tur Abdin yöresinde yetişmiş Süryanilerdir. Tarih boyunca Süryaniler bilime, eğitim ve öğretime çok önem vermiş bir millettir. Felsefe, Tarih, tıp, astronomi, fen bilimleri, edebiyat ve tercüme alanlarında önemli isimler yetiştirmiş ve eserler vermişlerdir. Özellikle tercüme ve tıp alanlarında ön plana çıkmışlardır. Her ne kadar batı dünyasında Yunan eserleri zenginliği, mükemmelliği ve üstünlüğü, Süryani ve Latin edebiyatı için bir model oluşturduğu vurgulanarak alanında ilk sayılsa da, bir bütün olarak değerlendirildiğinde Süryani eserlerinin mükemmelliğini aşamamıştır.

Süryaniler tarihlerinde, Romalılar, Persler, Bizanslılar, Araplar, Moğollar ve Türkler zamanında en doğru tarihsel dokümanlara sahip olan toplumdur. Süryani geleneğinde kendini Tanrı’ya adamış münzevi rahipler manastırda yaşamış, bunların içinde kültürlü ve yetenekli olanların yazdığı eserler sayesinde asılları kaybolmuş olan Yunanca Hıristiyanlık kitapları, Süryaniceye yapılmış çevirileri sayesinde korunabilmiştir. Süryani yazarların ürettikleri eserler, kendi dönemlerinde adeta bir başvuru kaynağı olma özelliğine kavuşmuş ve başka dillere çevrilmiştir. Süryani dokümanlarının içinde azizlerin ve şehitlerin hayat öykülerini anlatan edebî eserler geniş yer kaplasa da; 4. asırdan itibaren felsefe ve tıp bilimleri alanında yapılan çeviriler ve yazılan eserlerle bilimin gelişmesinde önemli rol oynamıştır. 2. asırdan başlayarak 12. asra kadar (100-1100 yılları) Mezopotamya’da, kilise bünyesinde 50’ye yakın okul açılmıştır. Din ve eğitimin teorik ve kurumsal anlamda iç içe verildiği bu okulların en önemlileri şunlardır:

-Edessa/Urfa Okulu (2. Asır/100-489)

-Solik ve Katisfun/Medain Okulu (2. asır/100>)

-Antakya Teoloji Okulu (290-430)(Eski İskenderiye Akademisi)

-I. Nusaybin Okulu

-Zukannin Manastırı Okulu (4. Asır/300)

-Mor Gabriel Manastırı Okulu (397-12. asır/1100>)

-Mor Cercis Okulu (5.asır/400)

-Mor Zoğe Manastırı Okulu (483-954)

-II.Nusaybin Okulu (489-12. asır/1100)

-Başayke Okulu (6.asır/500)

-Kın-Neşrin Manastırı Okulu (530 – 11.asır/1000)

-Riş-Ayno/Ras-el-âyn/Ceylan Pınar Okulu (536)

-Mor Matay Manastırı Teoloji Okulu (6-13.asır/500-1200)

-Ninve/Musul Okulu (7.asır/600)

-Hamud Manastırı Okulu (7-9.asır/800-1000)

-Mor Barsavmo Manastırı Okulu (790-13.asır/1200>)

-Mor Barıd Manastırı Okulu (96-1243)

-Malatya Okulu (969-1243)

-Harran Okulu ve Deyru’z-Zaferan Okulu (5-20.asır/400-1900>)

Hıristiyanlığını kabul edildiği ilk dönemlerde, havariler tarafından vaaz yoluyla yapılan eğitim çalışmaları, kilise ve manastırların kurulmasıyla, daha sistemli bir şekilde sürdürülmüştür. Manastırlardaki okullarda din ve ilim eğitimine ağırlık veren Süryani din adamları, yetiştirdikleri öğrencilerle bilimi tüm insanlara ulaştırmayı hedeflemişlerdir.

*Edessa/Urfa Okulu 4. asırdan itibaren Helenistik Dönem (Doğu+Batı Medeniyetleri’nin sentezi) âlimlerinin Grekçe/Yunanca yazdıkları eserlerin en seçkinlerini Süryaniceye çevirmekle kalmamış, Yunanca eğitimi vermeye de başlamıştır. 12. Yüzyılın sonuna kadar olan sürede en ünlü okulların arasında yer alan bu okulda yetişen Süryani âlimleri, Felsefe ve Tıp bilim kitaplarını önce Süryaniceye daha sonra da Arapçaya çevirmişlerdir. Bu okulda yetişen âlimler 7.asrın ortasından itibaren Müslüman bilginleri etkilemiş, İslâm Rönesans’ının gelişmesine katkıda bulunmuşlardır.

-Tarih: 5-6.asırlarda Mezopotamya’da yaşanan olayları anlatan ve yazarı belli olmayan Tarih kitaplarının Urfa okulunda yetişen Yeşu Estunoro ve Melkit’e ait olduğu söylenir. 6.asrın sonlarında Efesli Yuhanna’nın yazdığı Kilise Tarihi en eski Süryani Tarih kitabı sayılır. Doğulu Münzevilerin Biyografileri adlı eseri de çok önemlidir. Eusebius’un Kroniği Urfalı Yakup tarafından gerekli düzeltmeler yapılarak Süryaniceye kazandırılmış, kendi eserini de aynı minvalde yazmıştır. Münzevi Atharablı Yuhanna’nın 8. asırda yazdığı yıllıklar da önemlidir. Yine 8.asırda Anhilli Muşe, Daniel Bar Muşe ve Şamlı Yuhanna Bar Şmuel tarafından yazılmıştır. 9.asra kadar olan olaylar Kartmin-Mor Gabriel Manastırının tarihçesi halinde orada yayan bir rahip tarafından yazılmıştır. Nusaybinli Mor Şemun’un yazdığı yıllık, Malatya Metropoliti İgnatius, Keysum Episkoposu Eliyo, Diyarbakır Metropoliti Dionosius Bar Salibi ve Antakya Patriği Büyük Mikael tarafından 11-12.asırlarda yazılan yıllıklar ve Tarih kitapları daha sonra yazılanlara önemli kaynak oluşturmuş ve Batılı dillere çevrilmiştir.

12. yüzyılda Süryanilerin büyük zekâsı Mor Mihoyel Rabo çok farklı konularda eserler vermiştir. En ünlü eseri ise 21 ciltten oluşan Tarih kitabıdır. Mor Mihoyel Rabo bu kitabın her sayfasını üç kolona ayırarak; 1. kolonda dinsel, 2. kolonda siyasal, 3. kolonda da güncel olayları anlatır. Bu düzenleme sayesinde okuyucu, dinî, siyasî ve tarihî olayları arasındaki ilişkileri kolayca kavrayıp, bağlantı kurar.

Bunlardan başka yazılan özel tarih ve risale kitapları da dönemlerini aydınlatma bakımından çok önemlidir. Patrik seçimindeki çekişmeler, Türk Fetihleri, Moğol İstilası, Timur İstilası yine o dönemlerde yaşayan rahip ve patrikler tarafından yazılmıştır. Midyatlı Rahip Aziz’in 16.asır başlarında yazdığı dört bölümlük Mezopotamya’daki siyasî olayların anlatıldığı eseri önemli bir kaynaktır. Sonraki dönemlerin olayları 20. asra kadar yazılmıştır. Kilise Tarihi konusunda Grekçe yazılan eserlerin aslı kaybolduğundan, Petersburg ve Britanya Müzelerinde bulunan eserlere karşılık Süryanice asıllı olanlar tercih edilmektedir.

-TIP: Tıp ilmi Süryani âlimlerin en çok çalışma yaptıkları alandır. Bin yıldan uzun süre yaptıkları çalışmalar ünlerinin her yere yayılmasına yol açmıştır.

Abû’l Farac (Bar Habraeus) tarihî, siyasî, dinî, dilbilim çalışmalarının yanında Tıp alanında da çok önemli eserler vermiştir. Bunlarla birlikte matematik ve astronomi dallarında yazılar yazmış, özellikle Tıp alanında Yunancadan Süryaniceye çeviriler yapmıştır. Abulfarac’ın en önemli eserlerinden biri “Dünyanın Kronolojik ve Politik Tarihi” adlı çalışmasıdır. Bu eser, 1945 yılında Türk Tarih Kurumu tarafından Türkçe’ye çevrilerek basılmış, ikinci baskısı 1987 yılında yapılmıştır.

Abû’l Farac yazdığı Tarih kitabında Anadolu’daki meşhur Süryani hekimleri şöyle sıralar: Miyafarkin Metropoliti Marutha (421), Hekimlerin başı ve Sruçlu Mor Yakup’un amcasının oğlu Kuro (521), iki eser sahibi Riş Aynolu Serkis (536), Sincarlı Gabriel (610), Papaz Emaos, Diyarbakırlı Atnos, Filogrios, Episkopos Grigorios (8.asır), Patrik Theodosius (896), tıp ile ilgili Arapça eser yazanlar Abrohom Bar Bakus, Yahya Bar Adi (974), Ali Bar Bakus (1004), İsa Bar Zuro (1008), Abdülhayr al-Hasan Bar Hamoro, Abûl Başar Süryoyo, Yabrudlu Abûlfaraç( 1035), İsa Bar Ali Bar Bakus (1043) Tikritli Alfasal Bar Garir, Tikritli Abûnasır Bar Garir (1079), Diyakos Abû al Yasar (1100) Papaz Abûlfarac (1112), Urfalı Diyakos Abû Said(1138), Hekmlerin başı Diyakos Abû Ali, Diyakos Sohdo Dbeth Şumno (1170), meşhur hekim Burhan(1190), Urfa Metropoliti Athanasius Denho (1191), Kartbartlı Şemun (1207), Diyarbakır Metropoliti İvannis Mina (1222), Kayserili Abû Hasan (1222), Bağdatlı Toma’nın oğlu Abdülkaram Said(1223), Doğu’daki hekimlerin başı Başdiyakos Abû Said (1224), Urfa’lı Hasnun (1227), Urfalı Gabriel, Malatyalı Abû Salem Bar Karbe (1234), Bağdatlı Mari Dbeth Toma (1236), Antakya’li bilgin Teodori(1240), Hasnun öğrencisi Urfalı İsa (1244), Hasankeyfli Papaz Yeşu dbeth Toma(1243)Abdülhayr Sahel Bar Saed dbeth Toma (1249), Abûlfarac’ın babası Maalatyalı Diyakos Ahrun Bar Toma (1252), Malatyalı Mikael Bar Bargas(1255), Musullu Abdülhayr Dokik (1258), Urfalı Mafiryan Saliba (1258), Erbilli Papaz Cemaleddin (1269), Tac el Devle Abû Tahir dbeth Toma (1277) Malatyalı Kufar Bar Ahrun (1284), Urfalı Abülhayr, Malatyalı Abûlfarac (1286), Papaz Şemun dbeth Toma (1289), Bartulli’li Diyakos Yuhanna Bar Saro (1292), Bartullili Diyakos Behnam Habukni (1293), İshak Bar Abûlfaraç Bar Kaşişo (1299), Siirtli Mafiryan Aziz (1487), Şamlı Diyakos Yuhanna( 1580), Patrik Nimetullah Nureddin (1587) Episkopos Toma Nureddin (1592). Dönemlerinde iz bırakan 56 hekimden koyu yazılanlar Arapça Tıp eserleri yazarak, geleceğe miras bırakmışlardır.

Riş Ayno’lu Serkis Arapça’ya çevirdiği 9.asra ait Beyrutlu Anatolius Phyndanius’un Tarım ile ilgili kitabına, yazarın Veteriner Hekimliği ile ilgili kitabından iki bölüm eklemiştir.

Felsefe: Süryanilerin en fazla ilgi gösterdiği alanlardan biri de Felsefedir. Riş’aynolu Sargio (Serkis), Urfalı Eyüp ve Abdyeşu Dsavbo bu alanın önde gelen isimlerindendir. Urfalı Eyüp Felsefe ve Tabii İlimler alanında ansiklopediler yazarken; Sargio da Aristoteles’in eserlerini Süryaniceye çevirmiştir. En önemli eseri de Aristoteles’in mantığı üzerine yazdığı eserdir.

Patrik Efrem I. Barsavm(1887-1957) ise 20. asırda yetişen en önemli Süryani bilginlerinden biri olup, “Doğu’nun Yıldızı” unvanı ile anılmıştır. Günümüze birçok önemli eser bırakmıştır. En önemli eseri ise “Berule Bdire/Saçılmış İnciler” adlı kitabıdır. Süryani idi, edebiyat ve kültürünün tarihini kronolojik şekilde yazmıştır.

Yorum Ekle
Gönderilen yorumların küfür, hakaret ve suç unsuru içermemesi gerektiğini okurlarımıza önemle hatırlatırız!
Yorumlar
Yükleniyor..
En son gelişmelerden anında haberdar olmak için 'İZİN VER' butonuna tıklayınız.