İşçinin ve emekçinin bayramı: 1 Mayıs

İşçilerin, günlük çalışma süresi konusunda küresel ölçekte dayanışmayla verdiği mücadeleden doğan 1 Mayıs, dünyanın birçok ülkesinde ''Emek Bayramı, İşçi Bayramı ve 1 Mayıs Bayramı'' adıyla resmi tatil olarak kutlanıyor.

İlk kez Avustralya'nın Melbourne kentindeki taş ve inşaat işçilerinin 1856 yılında günlük çalışma süresinin 8 saat olması için Melbourne Üniversitesi'nden Parlamento Evi'ne kadar yürüyüşle başlattığı mücadele, 1 Mayıs 1886'da Amerika İşçi Sendikaları Konfederasyonu önderliğinde günde 12 saat olan çalışma süresinin 8 saate düşürülmesi talebiyle başlattığı eylemle işçi sınıfı için küresel bir kimliğe dönüştü.

ABD'nin Chicago şehrinde yapılan gösterilere yarım milyondan fazla işçinin greve çıkarak katılmasının yanı sıra o dönemin toplumsal davranışlarını yıkarcasına Luizvil şehrinde siyah ve beyaz tenli işçilerin ortak hareket etmesiyle büyük bir gösteriye dönüşen eylem, 1 Mayıs'ın ardından da devam etti.

Devam eden işçi grevleri ve eylemler, 3 Mayıs'ta müdahaleye sahne oldu. Grev ve gösteriler sürerken McCormick fabrikasından greve katıldıkları için atılan işçiler, fabrika önünde eylem yaparken, paydos düdüğü çalınarak içerideki "grev kırıcı işçiler" dışarı çıkarıldı. Grev kırıcılarını protesto etmek için bir grup işçi fabrikaya yöneldiğinde, polisin açtığı ateş sonucu 4 işçi öldü, onlarcası yaralandı.

Bu saldırıyı protesto etmek için Luizvil'deki Haymarket Alanı'nda ertesi gün düzenlenen mitingde de kan döküldü. Tarihe "Haymarket Olayı" olarak geçen günde, miting dağılırken, kürsünün önüne nereden geldiği belli olmayan bir bomba atıldı. Hemen polisin önünde patlayan bomba nedeniyle 7 polis öldü, 69 polis ise yaralandı.

Bu olay üzerine yüzlerce işçi tutuklandı. Tutuklanan sendikacılardan Albert Parsons, August Spies, Samuel Fielden, Michael Schwab, Adolph Fischer, George Engel, Louis Lingg ve Oscar Neebe'nin yargılanmasına karar verildi ve yargılama sonunda 4 sendikacı idam cezasına çarptırılırken diğer 4 sendikacıya ise ağır hapis cezaları verildi.

1 MAYIS İŞÇİLERİN MÜCADELE VE DAYANIŞMA GÜNÜ OLUYOR

ABD'deki bu olaylardan 3 yıl sonra 1889 yılında Fransa'da işçi örgütlerinin düzelediği 2. Enternasyonal Kongresi'nde, işçilerin dayanışmaları amacıyla yılda bir günün ortak bayram ilan edilmesi önerildi ve Amerikalı sendikacıların önerisi üzerine bu gün, 1886 yılının 1 Mayıs'ın da başlayan grev ve eylemlere atfen ''1 Mayıs'' olarak belirlendi.

Bu tarihten sonra 1 Mayıs, dünyanın birçok ülkesinde ''Emek Bayramı", "İşçi Bayramı" ve "1 Mayıs Bayramı'' gibi adlarla resmi tatil olarak kutlanıyor.

TÜRKİYE'DE 1 MAYIS

Türkiye'de ilk kez 1921 yılında kutlanan 1 Mayıs, Türkiye Sosyalist Fırkasının (TSF) çağrısı üzerine İstanbul işçileri mayısın birinci pazar günü tatil yaptı. TSF merkezindeki bayramlaşmadan sonra, partinin genel başkanı Hüseyin Hilmi Bey ve üç delege, sadrazamı ziyaret etti.

Ankara'da ise Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) ile dostluk ilişkileri çerçevesinde, 1 Mayıs 1922'de işçi bayramı kutlandı. Cumhuriyetin ilanından sonra, 27 Mayıs 1935 tarihli ''Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkındaki Kanun'' ile 1 Mayıs tarihi ''Bahar Bayramı'' olarak kabul edildi ancak diğer genel tatil günlerinden farklı olarak bu gün için çalışanlara ücret ödenmemesi kararlaştırıldı. Bu durum, daha sonra çıkıralan kanunlarla 1951'de yarım günlük ücret ödenmesi, 1956 yılında ise tam gün ücret ödenmesi şeklinde değişti.

Türkiye'de işçilerin ilk kez 1 Mayıs kutlaması ise 1975 yılında Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonunun (DİSK) İstanbul Tepebaşı'ndaki bir düğün salonunda düzenlediği etkinlikle gerçekleşti.

TAKSİM VE 1 MAYIS 

İlk 1 Mayıs mitinginin 1976 yılında Taksim Meydanı'nda yapıldığı Türkiye'de, 1977 yılında aynı meydanda düzenlenen ikinci miting ise 1 Mayıs'ı şiddetle birlikte özdeşleşmesine sahne oldu. Mitingde, DİSK Genel Başkanı Kemal Türkler'in konuşması sırasında açılan ateş sonrasında yaşanan olaylarda 36 kişi yaşamını yitirdi.

Yaşanan olaylar gerekçesiyle 12 Eylül askeri darbesinin ardından 1 Mayıs'ın bayram olmaktan çıkarıldığı ve kutlamalarının yasaklandığı Türkiye'de, darbenin ardından ilk yasal etkinlikler, "1 Mayıs" adı kullanılmadan 1985 yılından başlayarak büyükşehirlerde salon toplantıları şeklinde yapılmaya başlandı. DİSK'in Pendik Meydanı, Türk-İş'in de Abide-i Hürriyet Meydanı'nda düzenlediği mitingle 1993 yılında yeniden meydanlarda kutlanmaya başlanan 1 Mayıs, 1998 yılına gelindiğinde 12 Eylül sonrası yeniden yaygın şekilde kutlandı. O yıl darbe sonrası ilk kez Türk-İş, Hak-İş, DİSK ve KESK tarafından İstanbul, Ankara, İzmir, Mersin, Adana, Çanakkale, Diyarbakır, Malatya, Gaziantep ve Samsun başta olmak üzere pek çok ilde ve ilçede 1 Mayıs kutlandı.

Askeri darbe sonrası yasaklı olarak kutlanan ve resmi tatil olmaktan çıkarılan 1 Mayıs, 30 yıla yakın aradan sonra 2009 yılında yapılan düzenlemeyle ''Emek ve Dayanışma Günü'' olarak resmi tatil ilan edildi. (AA/İZMİR)