Ege’nin zaman tüneli: ‘Birgi’

ÖZKAN PEKÇALIŞKAN ÖZEL

Eşsiz doğası, tarihi, insanları ve gezilecek muhteşem yerleri ile Ödemiş-Birgi seyahat severleri bekliyor. Antik çağlarda türlü mitolojik öykülere karışmış, Bozdağlar’ın eteklerinde kurulmuş, dünyanın en bereketli havzalarının ortasında kurulmuş Birgi, eski zamanları yaşatan eşsiz bir tarih zenginliğine sahip. 1996 yılında sit alanı ilan edilen bölge 2012’de UNESCO tarafından Dünya Mirası Geçici Listesi’ne eklenmiş.

ÇAKIRAĞA KONAĞI RESTORASYONDA

İzmir’in Ödemiş İlçesi’ne bağlı Birgi köyü Ödemiş’e sadece 9 kilometre uzaklıkta yer alıyor. 5000 yıllık tarihe sahip, ulu ağaçların süslediği caddeleri, tarihi evleri ve kutsal kabul edilen topraklarıyla Birgi Köyü görülmeye değer. Köy, eski zamanlarda Frig, Lidya, Pers, Bergama krallıkları, Roma ve Bizans İmparatorluklarının hakimiyetine girmiş ve Aydınoğlu Beyliği’ne başkentlik yapmış. Bu denizci beyliği ve özellikle beyliğin ikinci beyi Gazi Umur Bey’in Birgi üzerinde büyük etkileri olmuş. 1426 yılından sonra Osmanlı topraklarına dahil olan Birgi, adını kale ve sur anlamına gelen ‘Pyrgion’ kelimesinden almış. Geçmiş zamanlarda hem Hristiyanlar hem de Müslümanlar için oldukça kıymetli olan bu topraklarda pek çok önemli din ve bilim adamı yaşamış. Günümüzde eski konakları, medreseleri, türbeleri, camileri ile yaşanmışlığın derinden hissedildiği Birgi, aynı zamanda muhteşem doğasıyla son birkaç yıldır yoğun ilgi görüyor. Ancak Çakırağa Konağı’nda başlayan restorasyon çalışmaları oradaki esnafı ve köylüleri biraz etkilemiş. Esnaftan öğrendiğimiz bilgiye göre 7 sene kadar uzun süren bir restorasyona girmiş olan Çakırağa Konağı, Birgi’ye kendisini görmek için gelenleri uzun bir süre hayal kırıklığına uğratacağa benziyor.

ÖDEMİŞ-BİRGİ GEZİLECEK YERLER

İmamı Birgivi Türbesi, Çakırağa Konağı, Ege’nin en eski camilerinden olan Aydınoğlu Mehmet Bey Camii, Dervişağa Camii ve Sandıkoğlu Konakları ziyaret edilecek başlıca yerler. Çukur Hamam’ın yanında Derviş Ağa tarafından 1657 yılında yaptırılan açık avlulu Derviş Ağa Medresesi’ne yapılan restorasyon çalışmalarından sonra görülmeye değer bir yapı olmuş. Bozdağ’ın karıyla karadut suyunu karıştırıp karadutlu kar helvası satan köylülerden bir bardak alıp tadına bakarak Bozdağlar’dan gelen muhteşem lezzeti tatma fırsatını yakalayabilirsiniz.

ÖDEMİŞ-BİRGİ KAHVALTI YERLERİ

Ödemiş’te kahvaltı yapılacak yerler çok sayıda yok çünkü burası hala gerçek bir köy. Konaklama olarak tercih ettiğimiz Saliha Hanım Taş Konak’ta enfes bir köy kahvaltısı yapabilirsiniz. Tarihi bir konağın bahçesinde doğal ürünlerle dolu bir sofrada kahvaltı keyfi yapmak kendinizi iyi hissetmenize neden olacaktır.

Birgi’nin sokaklarında dolaşırken tarihi evlerden birinde soluklanmak isterseniz Nar Danesi hem nostaljik bir ortam hem de güzel lezzetler sunuyor. Ot kavurması ve serpme kahvaltı dışında adından anlaşılacağı gibi burada katkısız nar suyu içmelisiniz.

BİRGİ’DE NEREDE KALINIR?

SALİHA HANIM TAŞ KONAKLARI

Birgi’de dağ manzaralı Saliha Hanım Taş Konak‘ta konaklarında konaklama imkanı bulabilirsiniz. Tarihi konak yaklaşık 1 asırlık bir geçmişe sahip ve köyde bulunan 200’e yakın tarihi tescilli yapılar arasında yer aldığı için köyün değerleri arasında yer alıyor. Seçil Hanım, babaannesinden miras kalan bu tarihi taş konağı eşi ile birlikte restore ederek şirin bir aile işletmesi haline getirmiş. Saliha Hanım, Seçil Hanım’ın babaannesi, 1900 yılında şuanda ‘Evliya Çelebi Evi’ olarak bilinen evde doğmuş. Evliya Çelebi’nin Birgi ziyaretinde 600 yıllık geçmişe sahip evi günümüzde kasabanın girişinde bulunuyor. Saliha Hanım evlenmiş ve eşiyle birlikte konağı yapmışlar. Bu konakta günümüze kadar üç kuşak yaşamış. Çocukların ve torunların düğünleri hep bu konağın bahçesinde yapılmış.

Böylesine kıymetli yaşanmışlıkları barındıran konakta konaklarken hikayenin etkisiyle kendimi çok farklı hissettim. Konağın şuan ki dekorasyonu ve kullanılan eşyalar eskiye fazlasıyla saygı duyuyor ve tarihi hissettiriyor. Sabah kuş cıvıltıları ve tavukların sesiyle uyandık. Serpme kahvaltısı tek kelimeyle muhteşem. Uzun zamandır böyle keyif aldığım bir kahvaltı denememiştim. Gerçek doğal lezzetlerle köy sofrasına uygun bir kahvaltıydı. Burada olmaktan çok keyif aldık. Birgi’de kahvaltı yapabileceğiniz çok yer yok ama bence aramanıza da gerek yok.

ÇAKIRAĞA KONAĞI

Birgi’nin genellikle yerli taşlardan örülü klasik mimarisinin yanında, Çakırağa Konağı gibi gerçekten insanı büyüleyen bir yapısı da var. 1763’te Mustafa Şerif Çakırağa tarafından, ahşapları Venedik’ten getirilerek yapılan üç katlı bina, 18’inci yüzyıl Avrupa mimarisinin de izlerini taşıyor. Tavanlarında Küçük Menderes havzasında yetişen 72 çeşit sebze ve meyve resimleri yer alıyor. Zemin katı geleneksel tarzda taş örme, diğer katlar tamamen ahşaptan yapılmış etkileyici bir konak. Bu yapıda en dikkat çeken Mustafa Şerif Çakırağa’nın İzmirli ve İstanbullu olan eşleri için yaptırmış olduğu karşılıklı odalar. Bu odaları özel kılan şey, dönemin ulaşım şartları zor olduğu için eşlerinin memleket özlemi çekmemeleri için odaların duvarlarına İstanbul ve İzmir manzarası yaptırmış. Ayrıca konağın tavanlarında Ege Bölgesi’nde yetişen sebze ve meyvelerin tasvirleri yapılmış. Bence köyün en etkileyicisi yapısı bu konak, kesinlikle görmelisiniz.

Çakırağa Konağı ile beraber, Aydınoğulları döneminden kalma türbe ve medreseleri, camileri, taş evleri, dereyi, çeşmeleri; her birinin ayrı ayrı hikâyesi olan bütün bir yaşamı ile Birgi; mutluluk ve huzur arayanlar için bir sığınak gibi geliyor insana. Zamanın durduğu bir yeri andıran Birgi, ayrılırken insanda yeniden gelme hissi uyandıran yerlerden.

AYDINOĞLU MEHMET BEY CAMİİ

Ege’nin en eski camilerinden Ulu Camii olarak da bilinen Aydınoğlu Mehmet Bey Camisi 1312 yılında Aydınoğlu Mehmet Bey tarafından yaptırılmış. Çinilerle kaplı minaresi ve köyün en canlı meydanında bulunmasından dolayı ziyaret etmeniz gerekenlerin başında yer alıyor. Caminin hemen yanında bulunan Aydınoğulları Türbesi altıgen şekilde yapılmış. Mehmet Bey’in 1334 yılında ölümünün ardından yaptırılmış olan türbede kendisinin, oğulları Gazi Umur Bey, İsa Bey ve Bahadır Bey’in tabutları bulunuyor. Mehmet Bey’in vefatından sonra devletin başına oğlu Gazi Umur Bey tarihimizin büyük kahramanlarından biri olmuş. Umur Bey İzmir’de ilk Türk donanmasını kurmuş ve katıldığı deniz savaşlarında Haçlı, Venedik ve Ceneviz donanmalarına karşı büyük zaferler elde etmiş. İzmir’de Haçlılara karşı verdiği bir savaşta okla vurularak şehit edilen Gazi Umur Bey’in aynı meydanda heykeli de bulunuyor. Yine aynı meydanda yer alan Sultan Şah Türbesi Aydınoğlu Mehmet Bey tarafından, kız kardeşi Hanzade Hatun’un ölümü üzerine 1310 yılında yaptırılmıştır. Hanzade Hatun zamanında Sultan Şah olarak anıldığı için aslında bu türbeye de ismi verilmiş.

İMAM-I BİRGİVİ MEDRESESİ

Sultan II. Selim’in hocası, Birgili Ataullah Efendi tarafından 1570 yılında yaptırılan medrese aynı zamanda Ataullah Efendi Medresesi olarak da biliniyor. Buranın içerisini mutlaka ziyaret edin. En sağ tarafta yer alan kapıdan girdiğinizde Osmanlı hat sanatına dair çok başarılı ürünler yapılan bir dükkan buluyor. Ayrıca bu medresenin önünde cumartesi günleri bir pazar kuruluyor. Bu pazarda köylüler yöresel ürünler, el işleri ve gözlemeler satıyorlar.

ŞEYH MUHİDDİN HAMAMI

15. yüzyıla tarihlenen hamam, bazı kaynaklarda Derviş Ağa Hamamı ya da Şeyh Muhiddin Hamamı olarak adlandırılsa da köylüler tarafından Çukur Hamam olarak biliniyor. Köyün sokaklarında dolaşırken bu hamama dikkat edin.

KÜP UÇURANLAR KULESİ

Birgi’nin eski zamanlarda gözetleme kulesi olarak kullanılmış Küp Uçuranlar Kulesi Cumhuriyet Meydanı’nda yer alıyor. Ongen planlı ve Bizans dönemine ait kule tahminlere göre Birgi’ye adını veren Pyrgion yani gözetleme kulesi olduğu düşünülüyor. Kulenin bahçesinde yer alan balkondan köyü kuş bakışı keşfedebilirsiniz.

KOCA ÇEŞME

Koca Çeşme, Bıçakçı Esseyyid Hacı Ali Ağa tarafından 180 yılında yaptırılmış. Üzerinde kabartmaları olan çeşme aynı zamanda Bıçakçı Çeşmesi olarak da biliniyor. Günümüzde hala köy halkı tarafından kullanılan çeşmeden buz gibi bir avuç su içmeden dönmeyin.