Çocuğunuz üstün zekalı mı?

EMİRCAN IŞILDAK-ÖZEL RÖPORTAJ

Üstün Zekalılar Eğitim Merkezi İzmir Operasyon Sorumlusu Mentör Derya Şafak, günümüzde anne babaların en büyük yanılgılarından birinin çocuklarını üstün potansiyelli olarak değerlendirmeleri olduğunu söyledi. Şafak, birçok ebeveynin çocuklarını birer dahi gibi görmesinin, o çocukların her zaman üstün potansiyelli olacağı anlamına gelmediğini ifade etti. Şafak ayrıca üstün potansiyelli çocukların doğru yönlendirilmesinin önemine de dikkat çekti.

“HER ÇOCUK ÜSTÜN DEĞİL”

Genellikle anne babalar çocuklarını üstün zekalı ya da yaşıtlarına göre dahi olarak görebiliyorlar. Bunu anlamak ne derece mümkün?

Üstün yetenekli veya potansiyelli dediğimiz çocukların bir bölümü gerek ebeveynleri gerekse öğretmenleri tarafından kolayca fark edilemeyebilirler. Hatta bazen yanlış da yorumlanabilirler. Bu çocukların bazıları arkadaşları ya da öğretmenleri tarafından farklı davranışları olan, değişik fikirlere sahip acayip çocuklar olarak da tanımlanabiliyorlar. Üstün zekalı çocukların bir bölümünün tanılaması, teşhis konması zor olmasına karşılık bu çocuklar belirgin bazı özellikleri ile yaşıtlarından ayrılıyorlar.

Eğer ebeveynler çocukları üstün zekalı ise ne yapmalılar?

Ailelere her zaman benzer şeylerle ilgili uyarılarda bulunuyorum. Özel potansiyele ya da üstün zekalı olarak tanımladığımız çocuğa sahip ebeveynlere, çocukların kendi kararlarını almalarına olanak sağlamalarını, başarısızlıkla sonuçlanabilecek de olsa risk almalarına uygun ve güvenli bir zemin hazırlayarak izin vermelerini, kendileriyle aynı durumda olan diğer insanlarla iletişime geçmelerini söylüyorum. Ailelerin çocuklarına yeterince zaman ayırmaları gerekiyor. Onların yaratıcı ve özgür düşünmelerini sağlayacak aktiviteler düzenlemeleri önem taşıyor. Anne ve babalar, çocukların sorun çözme yeteneklerini kullanmalarına izin vermeli ve ufak müdahalelerde bulunmalı, üzerinde çalıştıkları işi geliştirmelerine izin vermeli. Alanında uzman kişilerle görüşerek, çocukların kendilerini mutlu ve üretken hissedebileceği bir eğitim almalarını sağlamalılar. En önemlisi de potansiyeli yüksek çocukların özel ilgi ve eğitime ihtiyacı olduğunu, ihtiyaçlarının karşılanmadığı noktada mutsuz olacaklarını, mevcut eğitim sistemi ile sahip olduğu yetenekler arasındaki orantısızlığın, onu hayat boyu başarılı olmaktan alıkoyabileceğini unutmamalılar.

“DOĞRU YÖNLENDİRME ÖNEM TAŞIYOR”

Üstün zekaya sahip çocukların yönlendirilmemeleri halinde ne gibi riskler söz konusudur?

Üstün yetenekliler kapasitelerine uygun eğitim almadıkları takdirde hem yetenekleri körelebilir hem de psikolojik olarak sıkıntıya düşebilirler. Birçok üstün zekalı çocuk, hiç ders çalışmadan normal bir sınıfta okutulan ders konularını rahatça anlayabildiğinden dolayı ders çalışma alışkanlığı edinemeyebilir. Bu durum çocukların akademik başarılarını olumsuz etkiler. Okul ve öğrenmeyle ilgili algıları bozulabilir. Okulu, basit görme, sevmeme hiçbir şey öğrenememe ile yargılayabilirler. Sonunda da “çok sıkıcı” olarak tanımlayıp okulu bırakabilirler. Hayatla başa çıkamayıp madde bağımlılıkları olabilir, öğretmenlerine ve arkadaşlarına şiddet gösterebilirler. Özellikle de kız çocukları potansiyellerini erken yaşta süslü elbiseler makyaj yapma gibi konulara yönelerek gizlerler. Bu çocuklar fark edilmedikleri ya da yeterince destek görmedikleri zaman olumsuz davranışlarıyla dikkat çekmeye çalışırlar. Toplum için risk grubu oluşturabilirler. Üstün yetenekli çocuk tespit edildiği takdirde öğretmeni ona daha zengin bir öğretim imkanı sunmalıdır. Ayrıca ebeveyn, çocuğun diğer yeteneklerini ortaya çıkarıcı spor, resim, müzik, tiyatro gibi faaliyetlerde bulunması için zemin hazırlamalıdır. Böylece çocuğun daha sağlıklı büyümesi sağlanmış olur.

Potansiyeli yüksek çocukların karşılaştıkları sorunlar nelerdir?

Bu özelliklerin birçoğuna sahip bir çocuğun, bu yeteneğiyle nasıl başa çıktığı hayatını olumlu ya da olumsuz bir şekilde etkileyecektir. Potansiyeli yüksek bir çocuğun sosyal ve duygusal ihtiyaçları ile entelektüel ihtiyaçları arasında uyumsuzluk da olabilir. Böyle durumlarda potansiyelinden ziyade davranış problemleri ve destek ihtiyacı ön plana çıkabilir. Fiziksel yaşları ve duygusal yaşlarından büyük olduğundan gelişimleri eş zamanlı devam etmeyebilir ve bu senkronize olamama durumu ergenlik zamanlarına kadar devam edebilir. Yüksek potansiyele sahip bazı çocuklar içinde bulundukları durumla çok başarılı bir şekilde başa çıkabiliyorken, bazıları bu kadar şanslı olmayabilir. Okulda ve evde kolayca sıkılırlar, sınıf arkadaşları ile uyum sağlamakta güçlük çekerler, normal çocuklardan çok daha fazla hassas ve alıngan olabilirler. Bizim için çok ufak detaylar, onların ciddi şekilde canını sıkabilir, strese sokabilir. Performans düzeyi artıkça bu sorunları yaşama olasılığı ve sıklığı da artmaktadır. Özellikle okulda akademik anlamda da ciddi sorunlar yaşayabilir, öğretmenleri ile tartışmalara girebilir, sürekli sorguladığı ve farklı düşündüğü için başarısız olabilirler.